Dıştan doğrudan gözlenemeyen davranışlar: Bilgi işlemleme süreçlerinin, biliş ve duyguların, kişiliğin dıştan ve doğrudan gözlenmesi mümkün değildir. Bu gibi süreçler dolaylı olarak gözlenir. Örneğin zekâ, onu ölçmek için geliştirilmiş olan standart psikolojik testlerle, dolaylı olarak gözlenir ve bu yolla ölçülür. Zekâ Bölümü 100 olan bireyin “normal zekâ”nın özelliklerine, 135 olan bireyin ise çok üstün zekâ düzeyinin özelliklerine sahip olduğu anlaşılır. Kaygı dıştan doğrudan gözlenemeyen bir duygu örneğidir. Zekâ gibi, kaygı da bunu ölçmek üzere geliştirilmiş olan psikolojik test veya ölçekler aracılığıyla ölçülür. Kaygı gibi duygusal özelliklerin dolaylı olarak gözlenmesinin bir diğer yolu, uygun deneysel koşulları yaratmaktır. Örneğin, çözümsüz problemlerin kaygı doğurduğu bilinmektedir. Kolay, zor ve çözümsüz problemlerden oluşan bir deney düzeni yoluyla kaygı, değişik derecelerde yaratılır. Deneye katılan bireylerin bu üç koşuldaki davranışları, kaygının dolaylı yoldan gözlenmesini sağlar.



Bilim / Psikolojinin Felsefeden Farkı: Bilim evren olaylarını açıklayan sistematik bilgiler bütünü olarak tanımlanabilir. Psikoloji biliminde davranışlar, bilimsel ölçütler uyarınca, bilimsel amaçlar doğrultusunda ve bilimsel yöntemler kullanılarak incelenir. Örneğin, varoluşçu psikoloji de davranışları ve insan zihnini inceler, ancak bu dalda bilgi daha çok sezgi ve düşünme yoluyla elde edilir. Felsefe de insan zihnini anlamaya çalışır. Fakat bu dalda bilgiye, mantıklı düşünme süreçleri yoluyla ulaşılır. Psikolojiyi bu dallardan ayıran özellik, davranışların (doğrudan gözlenen, dolaylı olarak gözlenen, psikofizyolojik) bilimsel olarak incelenmesidir.

Felsefe, insanın merak ve kuşku duyma, sorgulama gibi özellikleri sonucu ortaya çıkan bir düşünme biçimidir. Filozoflar her konu gibi ruh ve davranışı da sorgulamışlardır. Felsefede yanıtlardan çok sorular önemlidir. Onun özü, herhangi bir bilgiye sahip olmak değil, o bilgiyi aramayı amaç edinmektir. Bu nedenle de felsefe sorularının büyük bölümü Nedir?" sorulardır. Oysa bilim "Neden?" sorusuna yanıt arar. Olanı olduğu gibi inceler. Bilimde kesinlik söz konusudur. Felsefede ise ulaşılan so-nuçların kesinliğinden söz edilemez. Ayrıca felsefe, varlığı bütün olarak ele alır. Oysa bilimler, varlığı konularına göre parçalara böler ve yalnız o alanda açıklama getirirler. İşte bu nedenlerle pozitif bir bilim olan psikoloji felsefeden çok farklıdır. 

Kaynak: Atatürk Üniversitesi Sosyoloji Bölümü Notları